W samym sercu Beskidu Niskiego, tam gdzie ścieżki wśród buków i jodeł stają się coraz węższe, a cisza ma swój własny rytm, wznosi się góra Rotunda (771 m n.p.m.). Jej szczyt kryje jedno z najbardziej niezwykłych miejsc pamięci w Polsce – cmentarz wojenny nr 51, z czasów I wojny światowej. To nie tylko miejsce spoczynku poległych żołnierzy, ale też symbol przemijania, pokoju i ludzkiej pamięci zatopionej w górskiej ciszy.
Pomnik na końcu świata
Aby dotrzeć na Rotundę, trzeba pokonać leśne ścieżki, które wiją się przez dolinę Regietowa i ciche, łemkowskie niegdyś wsie. Wysiłek jednak wynagradza widok – na szczycie, wśród smaganych wiatrem drzew, stoi niezwykła konstrukcja: pięć monumentalnych drewnianych wież, odtworzonych na podstawie oryginalnego projektu słowackiego architekta Dušana Jurkoviča.
Ich strzeliste, niemal bajkowe kształty przypominają karpackie cerkwie, ale zarazem strażnice – jakby pilnowały śpiących żołnierzy. To właśnie w tej mieszance sacrum i natury tkwi magia Rotundy: miejsce wydaje się zawieszone między światem żywych a światem duchów przeszłości.
Echo dawnych bitew
Cmentarz wojenny nr 51 powstał w latach 1915–1918. Spoczywa tu ponad 40 żołnierzy armii austro-węgierskiej i rosyjskiej, poległych w ciężkich walkach o przełęcze karpackie. Dziś trudno wyobrazić sobie huk armat w tej ciszy, ale wystarczy przystanąć i spojrzeć na horyzont, by poczuć, jak cienka bywa granica między historią a teraźniejszością.
----- Reklama -----
Wokół Rotundy wciąż znaleźć można ślady dawnych okopów i ziemnych umocnień. Leśne zbocza kryją fragmenty drutu kolczastego, a na wiosnę, gdy ziemia odmarza, wciąż czasem odsłania drobne artefakty sprzed ponad wieku.
Architektura, która mówi
Projekt Dušana Jurkoviča czyni cmentarz na Rotundzie jednym z najbardziej rozpoznawalnych i najpiękniejszych obiektów z całego cyklu Galicyjskich Cmentarzy Wojennych. Jurkovič łączył elementy stylu ludowego z monumentalną formą, tworząc przestrzeń, w której sacrum natury spotyka się z pamięcią o człowieku.
Wieże symbolizują strażników poległych – ich kształty są inspirowane karpackimi dzwonnicami i cerkwiami. Gdy mgła spływa po stoku, a wiatr porusza koronami drzew, ma się wrażenie, że sam krajobraz modli się za tych, którzy tu zostali.
Miejsce, które żyje ciszą
Rotunda to miejsce, które najlepiej odwiedzać w pojedynkę lub w małej grupie. Nie ma tu kramów, asfaltu ani tłumów. Jest za to cisza, która dźwięczy – wiatrem, stukotem gałęzi, śpiewem ptaków. To przestrzeń, w której można poczuć prawdziwy sens słowa zaduma.
Dla wielu wędrowców to jedno z najbardziej mistycznych miejsc w Beskidzie Niskim – nie tylko przez historię, ale przez atmosferę, która wymyka się opisom. Góra Rotunda jest jak brama między światem przeszłości a teraźniejszością – przypomina, że nawet w najdzikszych zakątkach natury trwa pamięć o człowieku.
Rotunda dziś
W ostatnich latach cmentarz został pieczołowicie odrestaurowany – zrekonstruowano wieże, uporządkowano teren, przywrócono drewniane krzyże. Dzięki temu miejsce odzyskało swój dawny majestat, ale nie straciło nic ze swojego tajemniczego, melancholijnego charakteru.
Dla turystów wędrujących szlakami Beskidu Niskiego Rotunda to obowiązkowy punkt – nie tylko ze względu na historię, ale też na wyjątkowy klimat. Warto zabrać ze sobą termos z herbatą, usiąść przy jednej z wież i po prostu… posłuchać ciszy.
Jak dotrzeć
Najłatwiej dojść na Rotundę z miejscowości Regietów Niżny (szlak zielony, ok. 1,5 h podejścia). Po drodze mija się pozostałości łemkowskich gospodarstw, przydrożne krzyże i rozległe polany. Ze szczytu rozpościera się widok na dolinę Zdyni i na graniczne pasma Słowacji.
Rotunda – góra pamięci i spokoju
Cmentarz wojenny na Rotundzie to nie tylko punkt na mapie, lecz emocjonalne doświadczenie. To miejsce, które uczy pokory wobec natury, historii i czasu. Warto tam być – nie po to, by zobaczyć, ale by poczuć.
