Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z szansą na zysk, ale również z ryzykiem pogorszenia sytuacji finansowej. W momencie, gdy przedsiębiorca traci zdolność do regulowania swoich zobowiązań, powstaje prawny obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Zaniedbanie tego obowiązku może skutkować poważnymi konsekwencjami cywilnymi, a także odpowiedzialnością karną. W polskim systemie prawnym istnieją konkretne przepisy przewidujące sankcje za niewłaściwe działania lub zaniechania dłużnika znajdującego się w stanie niewypłacalności.
Niewypłacalność i jej skutki prawne – granica między zaniedbaniem a przestępstwem
Stan niewypłacalności posiada ścisłą definicję ustawową. Zgodnie z prawem upadłościowym, dłużnik staje się niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Przyjmuje się, że taka sytuacja zachodzi, gdy opóźnienie w ich regulowaniu przekracza trzy miesiące. W przypadku osób prawnych oraz innych jednostek organizacyjnych dodatkowym kryterium jest nadwyżka zobowiązań nad majątkiem utrzymująca się przez ponad dwa lata. Moment powstania niewypłacalności ma istotne znaczenie prawne, ponieważ od tego dnia liczony jest trzydziestodniowy termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. W przypadku wątpliwości co do powstania tego obowiązku warto skorzystać z pomocy prawnika specjalizującego się w sprawach gospodarczych. Adwokat Gliwice kancelaria Sitnik pomoże ocenić ryzyko i podjąć właściwe działania.
Zlekceważenie tego terminu przez członka zarządu spółki kapitałowej może skutkować odpowiedzialnością na podstawie art. 586 Kodeksu spółek handlowych. Przepis ten penalizuje niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie, jeżeli działanie to doprowadziło do istotnej szkody majątkowej dla wierzycieli. Nie jest to jedyny przypadek, w którym ustawodawca przewidział sankcje karne za działania związane z postępowaniem upadłościowym lub restrukturyzacyjnym. Przepisy prawa upadłościowego oraz restrukturyzacyjnego zawierają także inne typy czynów zabronionych – m.in. podanie nieprawdziwych danych, niewydanie dokumentacji syndykowi czy udzielenie fałszywych informacji nadzorcy sądowemu.
Należy podkreślić, że odpowiedzialność karna za te czyny nie wymaga, aby przedsiębiorca działał z zamiarem bezpośrednim. W wielu przypadkach wystarczająca może być nieumyślność, czyli rażące niedbalstwo. Sytuacja ta jest szczególnie niebezpieczna dla tych osób, które nie podejmują odpowiednich działań mimo oczywistego pogarszania się sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność może również objąć osoby formalnie reprezentujące spółkę, a także faktycznych zarządców lub osoby wpływające na jej decyzje gospodarcze.
Konsekwencje karne w związku z niewypłacalnością i postępowaniem upadłościowym
Odpowiedzialność karna członków zarządu oraz innych osób działających w imieniu podmiotu gospodarczego może wynikać z samego zaniechania złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, ale również z szeregu innych działań sprzecznych z przepisami prawa. Jednym z nich jest podanie nieprawdziwych danych we wniosku o ogłoszenie upadłości, które zostało uregulowane w art. 522 ust. 1 Prawa upadłościowego. Czyn ten obejmuje zarówno informacje dotyczące samego majątku, jak i sytuacji finansowej dłużnika. Kara grozi także za zatajenie istotnych danych mogących wpłynąć na przebieg postępowania upadłościowego.
Osobnym przestępstwem, wymienionym w art. 523 Prawa upadłościowego, jest niewydanie syndykowi majątku, dokumentacji rachunkowej oraz innych istotnych dokumentów dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstwa. Obowiązek współpracy z organami postępowania upadłościowego ma charakter bezwzględny i nieprzestrzeganie go może zostać uznane za celowe utrudnianie postępowania.
Podobne przepisy zawiera również Prawo restrukturyzacyjne. W jego treści znajdziemy między innymi art. 399, penalizujący składanie nieprawdziwych informacji w toku postępowania restrukturyzacyjnego. Odpowiedzialność ponosi w tym przypadku dłużnik, który wprowadza sąd lub nadzorcę sądowego w błąd, udzielając informacji niezgodnych z rzeczywistością. Z kolei art. 400 wskazuje na obowiązek wydania zarządcy dokumentacji i majątku, analogicznie do regulacji upadłościowych.
Jedną z najsurowszych konsekwencji, jakie mogą dotknąć dłużnika, jest zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 § 1 Prawa upadłościowego. Taki zakaz może zostać orzeczony na okres od jednego do dziesięciu lat i obejmuje także zakaz pełnienia funkcji w organach spółek kapitałowych. Orzeczenie to ma charakter cywilny, ale stanowi środek prewencyjny mający na celu wyeliminowanie z obrotu gospodarczego osób, które rażąco naruszyły obowiązki związane z odpowiedzialnym zarządzaniem majątkiem spółki.
Prawa stron w postępowaniu karnym związanym z niewypłacalnością
Osoba podejrzana lub oskarżona w postępowaniu karnym, niezależnie od charakteru zarzucanego czynu, korzysta z pełni praw procesowych. Zasadą jest domniemanie niewinności, oznaczające, że to organy ścigania muszą udowodnić winę oskarżonego. Równie istotne jest prawo do obrony – zarówno w formie biernej (np. milczenia), jak i czynnej, która obejmuje możliwość składania wniosków dowodowych czy kwestionowania ustaleń prokuratury. Należy przy tym pamiętać, że prawo do skorzystania z pomocy adwokata przysługuje od samego początku postępowania przygotowawczego.
Pokrzywdzony przestępstwem gospodarczym również ma istotne uprawnienia. Już na etapie postępowania przygotowawczego może on przystępować do sprawy jako strona, składać wnioski dowodowe oraz uczestniczyć w przesłuchaniach. Co ważne, może także ustanowić pełnomocnika, który będzie reprezentował jego interesy przed sądem, w tym przygotuje stosowne pisma procesowe, np. zażalenie, apelację czy zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.
Warto zauważyć, że niektóre przestępstwa związane z upadłością mają charakter tzw. przestępstw pokrzywdzenia zbiorowego – wierzyciele są w nich ofiarami działań dłużnika i mogą wspólnie lub indywidualnie dochodzić swoich praw w postępowaniu karnym. Przykładem może być przeniesienie majątku na inną spółkę w celu uniemożliwienia jego zajęcia przez komornika lub syndyka – zachowanie to może zostać zakwalifikowane jako pozorne bankructwo lub działanie na szkodę wierzycieli.
Niedopełnienie obowiązków związanych z niewypłacalnością może skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi, w tym odpowiedzialnością karną i zakazem prowadzenia działalności gospodarczej. Duże znaczenie ma terminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz rzetelne działanie zarządzających przedsiębiorstwem. Przedsiębiorcy powinni z wyprzedzeniem analizować sytuację finansową swojej firmy i w razie potrzeby skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej.
